Eren Kırmızıaltın

Karar vericinin kavrayışını değiştirebilecek müdahaleler karar üzerinde etkilidir. Bu müdahalelerden biri seçim probleminin ve seçeneklerin sunumudur. Problemin yapısının ve sunulan seçeneklerin, aynı durumun olumlu veya olumsuz yönlerini vurgulayacak şekilde ortaya konulması, seçenekler arasında tercih yapanın kararını etkiler. Kahneman ve Tversky’nin çeşitli çalışmalarında değindikleri ‘‘Asya Hastalığı’’ problemi sonucun çerçevelenmesi etkisine örnektir[1]:

Problem 1) (N: 152): ABD’nin 600 kişiyi öldürmesi beklenen sıra dışı bir Asya hastalığı salgınına hazırlandığını hayal edin. Hastalıkla mücadelede iki alternatif program önerilmekte. Programların sonuçlarının kesin bilimsel tahminlerinin şöyle olduğunu varsayın:

Program A benimsenirse 200 kişi kurtulacak [72]

Program B benimsenirse 1/3 olasılıkla 600 kişi kurtulacak, 2/3 olasılıkla ise kimse kurtulmayacak [28]

Bu iki programdan hangisini onaylarsınız?

(…)

Problem 2) (N: 155):

Program C benimsenirse 400 kişi ölecek [22]

Program D benimsenirse 1/3 olasılıkla kimse ölmeyecek, 2/3 olasılıkla ise hepsi ölecektir [78]

(Tversky ve Kahneman 1981: 453; 1986: 260; Kahneman ve Tversky 1984: 343).

(N: Katılımcı sayısını, seçeneklerin yanındaki köşeli parantez içerisindeki rakamlar ise her bir seçeneği seçen katılımcıların toplam katılımcı sayısına oranını verir.)

Görüldüğü üzere Program A = Program C ve Program B = Program D’dir. Ancak çoğunluk Problem 1’de Program A’yı , Problem 2’de ise Program D’yi tercih etmiştir. Bunun sebebi sonuçların çerçevelenmesidir. Problem 1’de sonuçlar olumlu (yaşam kurtarılması/kazanç) olarak çerçevelenmiştir. Bu sebeple kesin olan tercih edilmiş, riskten kaçınılmıştır. Problem 2’de ise sonuçlar olumsuz (yaşam kaybı/kayıp) olarak çerçevelenmiş, risk peşinde koşulmuştur (Kırmızıaltın, 2021: 50-51).

KAYNAKÇA

Kahneman D. and Tversky A. (1984) “Choices, Values, and Frames” American Pshychologist, vol.39(4): 341-350.

Tversky A. and Kahneman D. (1981) “The Framing of Decisions and the Psychology of Choices” Science New Series, vol.211(4481): 453-458.

Tversky A. and Kahneman D. (1986) “Rational Choice and the Framing of Decisions’’ The Journal of Business, vol.59(4) (Part.2, The Behavioral Foundations of Economic Theory): 251-278.

Kırmızıaltın, Eren (2021) DAVRANIŞSAL İKTİSAT Kısa Bir Giriş: Kurucu Düşünürler, Heretik Yayın.

[1] Diğer çerçevelemeler, fiiliyatın çerçevelenmesi ve olumsallıkların çerçevelenmesi. Diğer çerçevelenmeler için bkz. Tversky ve Kahneman (1981).